IX-2 (Ans)

द्वितीयः पाठः

स्वर्णकाकः

प्रश्न 1. एकपदेन उत्तर लिखत –

(क) माता काम् आदिशत्?

उत्तरम्- पुत्रीम्
(ख) स्वर्णकाक: कान् अखादत्?
उत्तरम्- तण्डुलान्

(ग) प्रासादः कीदृशः वर्तते?
उत्तरम्- स्वर्णमयः

(घ) गृहमागत्य तया का समुद्घटिता?
उत्तरम्- मञ्जूषा

(ङ) लोभाविष्टा बालिका कीदृशीं मञ्जूषां नमति?
उत्तरम्- बृहत्तमाम्

 

प्रश्न 2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत –

(क) निर्धनायाः वृद्धायाः दुहिता कीदृशी आसीत्?
उत्तरम्- निर्धनायाः वृद्धायाः दुहिता विनम्रा मनोहरा च आसीत्।

(ख) बालिकया पूर्व कीदृशः काकः न दृष्टः आसीत्?
उत्तरम्- बालिकया पूर्व एतादृशः स्वर्णपक्षः रजतचञ्चुः स्वर्णकाकः न दृष्टः आसीत्।

(ग) निधनायाः दुहिता मञ्जूषायां कानि अपश्यत?
उत्तरम्- निर्धनायाः दुहिता मञ्जूषायां महाहाणि हीरकाणि अपश्यत्।

(घ) बालिका किं दृष्ट्वा आश्चर्यचकिता जाता?
उत्तरम्- बालिका वृक्षस्य उपरि स्वर्णमयं प्रासादं दृष्ट्वा आश्चर्यचकिता जाता।

(ङ) गर्विता बालिका कीदृशं सोपानम् अयाचत् कीदृशं च प्राप्नोत्?
उत्तरम्- गर्विता बालिका स्वर्णमय सोपानम् अयाचत् ताम्रमयं च प्राप्नोत्।

 

प्रश्न 3. (अ) अधोलिखितानां शब्दानां विलोमपदं पाठात् चित्वा लिखतशब्दाः विलोमपदानि –

शब्दाः – विलोमपदानि
उत्तरम्-
शब्दाः – विलोमपदानि
(क) पश्चात्                        x                 पूर्वम्
(ख) हसितुम्                     x                 रोदितुम्
(ग) अधः                         x                 उपरि
(घ) श्वेतः                          x                कृष्णः
(ङ) सूर्यास्त:           x                 सूर्योदयः
(च) सुप्तः                          x                 प्रबुद्धः

 

(आ) सन्धिं कुरुत –

उत्तरम्-
(क) नि                   +                 अवसत्                   –                 न्यवसत्
(ख) सूर्य                 +                 उदयः                     –                 सूर्योदयः
(ग) वृक्षस्य              +                 उपरि                      –                 वृक्षस्योपरि
(घ) हि                   +                 अकारयत्                –                 ह्यकारयत्
(ङ) च                   +                 एकाकिनी                –                 चैकाकिनी
(च) इति                 +                 उक्त्वा                     –                 इत्युक्त्वा
(छ) प्रति                 +                 अवदत्                   –                 प्रत्यवदत्
(ज) प्र                    +                 उक्तम्                     –                 प्रोक्तम्
(झ) अत्र                 +                 एव                         –                 अत्रैव
(ञ) तत्र                  +                 उपस्थिता                –                 तत्रोपस्थिता
(ट) यथा                 +                 इच्छम्                    –                 यथेच्छम्

 

प्रश्न 4. स्थूलपदान्यधिकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –

(क) ग्रामे निर्थना स्वी अवसत्।

उत्तरम्- ग्रामे का अवसत्?
(ख) स्वर्णकाकं निवारयन्ती बालिका प्रार्थयत्।
उत्तरम्- कं निवारयन्ती बालिका प्रार्थयत्?

(ग) सूर्योदयात् पूर्वमेव बालिका तत्रोपस्थिता।
उत्तरम्- कस्मात् पूर्वमेव बालिका तत्रोपस्थिता?

(घ) बालिका निर्धनमातुः दुहिता आसीत्।
उत्तरम्- बालिका कस्याः दुहिता आसीत्?

(ङ) लुब्धा वृद्धा स्वर्णकाकस्य रहस्यमभिज्ञातवती।
उत्तरम्- लुब्धा वृद्धा कस्य रहस्यमभिज्ञातवती?

 

प्रश्न 5. प्रकृति-प्रत्यय-संयोगं कुरुत (पाठात् चित्वा वा लिखत) –

उत्तरम्-
(क) वि + लोक् + ल्यप् – विलोक्य
(ख) नि – क्षिप् + ल्यप् – निक्षिप्य
(ग) आ + गम् + ल्यप् – आगम्य
(घ) दृश् + क्त्वा – दृष्ट्वा
(ङ) शी + क्त्वा – शयित्वा
(च) लघु + तमप् – लघुतम (लघुतमम्)

 

प्रश्न 6. प्रकृति-प्रत्यय-विभागं कुरुत –

उत्तरम्-
(क) रोदितुम् – रुद् + तुमुन्
(ख) दृष्ट्वा – दृश् + क्त्वा
(ग) विलोक्य –वि + लोक् + ल्यप्
(घ) निक्षिप्य – नि + क्षिप् + ल्यप्
(ङ) आगत्य – आ + गम् + ल्यप्
(च) शयित्वा – शी + क्त्वा
(छ) लघुतमम् – लघु + तमप्

 

प्रश्न 7. अधोलिखितानि कथनानि कः/का, कं/कां च कथयति –

कथनानि – क:/का – कं/काम्
उत्तरम्-
कथनानि – कः/का – कं/काम्
(क) पूर्व प्रातराशः क्रियताम्।                                      – स्वर्णकाक:                    – बालिकाम्
(ख) सूर्यातपे तण्डुलान् खगेभ्यो रक्ष।                            – वृद्धा माता                      – पुत्रीम्
(ग) तण्डुलान् मा भक्षया                                            – बालिका                        – स्वर्णकाकम्
(घ) अहं तुभ्यं तण्डुलमूल्यं दास्यामि।                           – स्वर्णकाकः                     – बालिकाम्
(ङ) भो नीचकाक! अहमागता, मां तण्डुलमूल्यं प्रयच्छ। – लुब्धायाः पुत्री                   – स्वर्णकाकम्

 

प्रश्न 8. उदाहरणमनुसृत्य कोष्ठकगतेषु पदेषु पञ्चमीविभक्तेः प्रयोगं कृत्वा रिक्तस्थानानि पूरयत –

यथा-मूषक: बिलाद् बहिः निर्गच्छति। (बिल)
उत्तरम्-
(क) ग्रामात्
(ख) पर्वतात्/पर्वतेभ्यः
(ग) वृक्षात्
(घ) सिंहात्
(छ) क्लेशात्
(च) पापात्

 

 

---------- इति ----------