शिशुलालनम् (प्रश्नोत्तराणि)

    💨पाठस्य प्रश्नोत्तराणि

1.   अधोलिखिताना प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत-

                     i.        रामाय कुशलवयोः कण्ठाश्लेषस्य स्पर्शः कीदृशः आसीत्?

                    ii.        रामः लवकुशौ कुत्र उपवेशयितुम् कथयति?

                   iii.        बालभावात् हिमकरः कुत्र विराजते?

                  iv.        कुशलवयोः वंशस्य कर्त्ता कः?

                   v.        केन सम्बन्धेन वाल्मीकि कुशलवयोः गुरुः आसीत्?

                  vi.        कुशलवयोः मातरं वाल्मीकि केन नाम्ना आह्वयति?

 

उत्तराणि-

                     i.        रामाय कुशलवयोः कण्ठाश्लेषस्य स्पर्शः हृदयग्राही आसीत्।

                    ii.        रामः लवकुशौ अङ्कम्/सिंहासनम् उपवेशयितुम् कथयति।

                   iii.        बालभावात् हिमकरः पशुपति-मस्तके विराजते।

                  iv.        कुशलवयोः वंशस्य कर्त्ता सहस्रदीधितिः।

                   v.        उपनयनोपदेशेन वाल्मीकिः कुशलवयोः गुरुः आसीत्।

                  vi.        कुशलवयोः मातरं वाल्मीकिः वधूः नाम्ना आह्वयति।

 

2.   रेखाङ्कितेषु पदेषु विभक्तिं तत्कारण च उदाहरणानुसार निर्दिशत-

क्रम	वाक्यानि	विभक्तिः	तत्कारणम्
यथा-	राजन्! अलम् अतिदाक्षिण्यैन।	तृतीया	'अलम्' योगे
i.	रामः लवकुशौ आसनार्धम् उपवेशयति।	_____	_____
ii.	धिङ् माम् एवं भूतम्।	_____	_____
iii.	अङ्कव्यवहितम् अध्यास्यतां सिंहासनम्।	_____	_____
iii.	अलम् अतिविस्तरेण।	_____	_____
iv.	रामम् उपसृत्य प्रणभ्य च।	_____	_____

 

उत्तराणि-

                     i.        'उपवेशयति' इति पदस्य कारणेन द्वितीया विभक्तिः अस्ति।

                    ii.        'धिङ् (धिक्)' अव्यय कारणेन द्वितीया विभक्तिः अस्ति।

                   iii.        'अध्यास्यताम्' इति पदस्य कारणेन द्वितीया विभक्ति अस्ति।

                  iv.        'अलम्' अव्यय कारणेन तृतीया विभक्तिः अस्ति।

                   v.        'उपसृत्य' इति पदस्य कारणेन द्वितीया विभक्ति अस्ति।

 

3.   यथानिर्देशम् उत्तरत्-

                     i.        'जानाम्यहं तस्य नामधेयम्' अस्मिन् वाक्ये कर्तृपदं किम्?

                    ii.        'किं कुपिता एवं भणति उत प्रकृतिस्था'-अस्मात् वाक्यात् 'हर्षिता' इति पदस्य विपरीतार्थकपदं चित्वा लिखत।

                   iii.        विदूषकः (उपसृत्य) 'आज्ञापयतु भवान्!' अत्र भवान् इति पदं कस्में प्रयुक्तम्?

                  iv.        'तस्माङ्क-व्यवहितम् अध्याख्याताम् सिंहासनम्'-अत्र क्रियापदं किम्?

                   v.        'वयसस्तु न किञ्चिदन्तरम्'-अत्र 'आयुषः' इत्यर्थे किं पदं प्रयुक्तम्?

 

उत्तराणि-

                     i.        अहम्

                    ii.        कुपिता

                   iii.        रामः

                  iv.        अध्यास्याताम्

                   v.        वयसस्तु

 

4.   अधोलिखितानि वाक्यानि कः कं प्रति कथयति-

क्रम	वाक्यानि	कः	कम्
i.	सव्यवधानं च चारित्र्यलोपाय।	_____	_____
ii.	किं कुपिता एवं भणति, उत प्रकृतिस्था?	_____	_____
iii.	जानाम्यहं तस्य नामधेयम्।	_____	_____
iv.	तस्या द्वे नाम्नी।	_____	_____
v.	वयस्य! अपूर्व खलु नामधेयम्।	_____	_____

 

उत्तराणि-

क्रम	वाक्यानि	कः	कम्
i.	सव्यवधानं च चारित्र्यलोपाय।	रामः	उभौ (कुशलवौ)
ii.	किं कुपिता एवं भणति, उत प्रकृतिस्था?	विदूषकः	कुशम्
iii.	जानाम्यहं तस्य नामधेयम्।	कुशः	रामम्
iv.	तस्या द्वे नाम्नी।	लवः	विदूषकम्
v.	वयस्य! अपूर्व खलु नामधेयम्।	रामः	विदूषकम्

 

5.   मञ्जूषातः पर्यायद्वयं चित्वा पदानां समक्षं लिखत-
[शिवः, शिष्टाचारः, शशिः, चन्द्रशेखरः, सुतः, इदानीम्, अधुना, पुत्रः, सूर्यः, सदाचारः, निशाकरः, भानुः]

i.	हिमकरः	-	_________	_________
ii.	सम्प्रति	-	_________	_________
iii.	समुदाचारः	-	_________	_________
iv.	पशुपतिः	-	_________	_________
v.	तनयः	-	_________	_________
vi.	सहस्रदीधितिः	-	_________	_________

 

उत्तराणि-

i.	हिमकरः	-	शशिः	निशाकरः
ii.	सम्प्रति	-	इदानीम्	अधुना
iii.	समुदाचारः	-	शिष्टाचारः	सदाचारः
iv.	पशुपतिः	-	शिवः	चन्द्रशेखरः
v.	तनयः	-	पुत्रः	सुतः
vi.	सहस्रदीधितिः	-	सूर्यः	भानुः

 

6.   (अ) उदाहरणमनुसृत्य अधोलिखितेषु पदेषु प्रयुक्त प्रकृति-प्रत्ययञ्च लिखत-

क्रम	पदानि	-	प्रकृतिः	+	प्रत्ययः
यथा-	आसनम्	-	आस्	+	ल्युट् प्रत्ययः
i.	युक्तम्	-	______	+	______
ii.	भानम्	-	______	+	______
iii.	शालीनता	-	______	+	______
iv.	लालनीयः	-	______	+	______
v.	छदत्वम्	-	______	+	______
vi.	सन्निहितः	-	______	+	______
vii.	सम्माननीया	-	______	+	______

उत्तराणि-

i.	युक्तम्	-	युज्	+	क्त
ii.	भानम्	-	भाज्	+	ल्युट्
iii.	शालीनता	-	शालीन्	+	तल्
iv.	लालनीयः	-	लाल्	+	अनीयर्
v.	छदत्वम्	-	छद	+	त्व
vi.	सन्निहितः	-	सन्निह	+	इतस्
vii.	सम्माननीया	-	सम्नानीय	+	टाप्

 

7.   (आ) विशेषण-विशेष्यपदानि योजयत-

यथा-विशेषण पदानि	विशेष्य पदानि
श्लाघ्या	कथा
(i) उदात्तरम्यः	(क) समुदाचारः
(ii) अतिदीर्घः	(ख) स्पर्शः
(iii) समरूपः	(ग) कुशलवयोः
(iv) हृदयग्राही	(घ) प्रवासः
(v) कुमारयोः	(ङ) कुटुम्बवृत्तान्तः

 

उत्तराणि-

यथा-विशेषण पदानि	विशेष्य पदानि
श्लाघ्या	कथा
(i) उदात्तरम्यः	(क) समुदाचारः
(ii) अतिदीर्घः	(घ) प्रवासः
(iii) समरूपः	(ङ) कुटुम्बवृत्तान्तः
(iv) हृदयग्राही	(ख) स्पर्शः
(v) कुमारयोः	(ग) कुशलवयोः

 

 

8.   (अ) अधोलिखितपदेषु सन्धिं कुरुत-

                     i.        द्वयोः + अपि - ________

                    ii.        द्वौ + अपि - ________

                   iii.        कः + अत्र - _________

                  iv.        अनभिज्ञः + अहम् - ________

                   v.        इति + आत्मानम् - ________

 

उत्तराणि-

                     i.        द्वयोरपि

                    ii.        द्वावपि

                   iii.        कोऽत्र

                  iv.        अनभिज्ञोऽहम्

                   v.        इत्यात्मानम्

 

(आ) अधोलिखितपदेषु विच्छेदं कुरुत-

                     i.        अहमप्येतयोः - _______

                    ii.        वयोऽनुरोधात् - _______

                   iii.        समानाभिजनौ - _______

                  iv.        खल्वेतत् - ___________

 

उत्तराणि-

                     i.        अहम् + अपि + एतयोः

                    ii.        वयः + अनुरोधात्

                   iii.        समान + अभिजनौ

                  iv.        खलु + एतत्