जननी तुल्यवत्सला (प्रश्नोत्तराणि)

    💨पाठस्य प्रश्नोत्तराणि 

1.   अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत-

                     i.        कृषकः किं करोति स्म?

                    ii.        माता सुरभिः किमर्थ अश्रूणि मुञ्चति स्म?

                   iii.        सुरभिः इन्द्रस्य प्रश्नस्य किमुत्तरं ददाति?

                  iv.        मातुः अधिका कृपा कस्मिन् भवति?

                   v.        इन्द्रः दुर्बलवृषभस्य कष्टानि अपाकर्तुं किं कृतवान्?

                  vi.        जननी कीदृशी भवति?

                 vii.        पाठेऽस्मिन् कयोः संवादः विद्यते?

उत्तराणि-

                     i.        कृषकः क्षेत्रकर्षणं करोति स्म।

                    ii.        भूमौ पतिते स्वपुत्रं दृष्ट्वा माता सुरभिः अश्रूणि मुञ्चति स्म।

                   iii.        सुरभिः इन्द्रस्य इदम् उत्तरं ददाति–"भो वासव! पुत्रत्य दैन्यं दृष्ट्वा अहं रोदिमि।"

                  iv.        मातुः अधिका कृपा दीने पुत्रे भवति।

                   v.        इन्द्रः दुर्बलवृषभस्य कष्टानि अपाकर्तुं प्रवर्षं कृतवान्।

                  vi.        जननी सर्वेषु अपत्येषु तुल्यवत्सला परं दीजे पुत्रे कृपार्द्रहृदया भवति।

                 vii.        अस्मिन् पाठे सुरभिसुराधिपइन्द्रयोः संवादः विद्यते।

2.   'क' स्तम्भे दत्तानां पदानां मेलनं 'ख' स्तम्भे दत्तैः समानार्थकपदौः कुरुत-

क स्तम्भ	ख स्तम्भ
(क) कृच्छ्रेण	(i) वृषभः
(ख) चक्षुभ्याम्	(ii) वासवः
(ग) जवने	(iii) नेत्राभ्याम्
(घ) इन्द्रः	(iv) अचिरम्
(ङ) पुत्रा	(v) द्रुतगत्या
(च) खीघ्रम्	(vi) काठिन्येन
(छ) बलीवर्दः	(vii) सुताः

3.   उत्तराणि-

क स्तम्भ	ख स्तम्भ
(क) कृच्छ्रेण	(vi) काठिन्येन
(ख) चक्षुभ्याम्	(iii) नेत्राभ्याम्
(ग) जवने	(v) द्रुतगत्या
(घ) इन्द्रः	(ii) वासवः
(ङ) पुत्रा	(vii) सुताः
(च) खीघ्रम्	(iv) अचिरम्
(छ) बलीवर्दः	(i) वृषभः

 

4.   स्थूलपदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-

                     i.        सः कृच्छ्रेण भरम् उद्वहति।

                    ii.        सुराधिपः ताम् अपृच्छत्?

                   iii.        अयम् अन्येभ्यो दुर्बलः।

                  iv.        धेनूनाम् माता सुरभिः आसीत्?

                   v.        सहस्राधिकेषु पुत्रेषु सत्स्वपि सा दुःखी आसीत्।

उत्तराणि-

                     i.        सः के भरम् उद्वहत?

                    ii.        कः ताम् अपृच्छत्?

                   iii.        अयम् केभ्यः/ केभ्यो दुर्बलः?

                  iv.        कसाम् माता सुरभिः आसीत्?

                   v.        कति पुत्रेषु सत्सवपि सा दुःखी आसीत?

 

5.   रेखांकितपदे यथास्थानं सन्धिं विच्छेदं वा कुरुत-

                     i.        कृषकः क्षेत्रकर्षणं कुर्वन् + आसीत्।

                    ii.        तयोरेकः वृषभः दुर्बलः आसीत्।

                   iii.        तथापि वृषः न + उत्थितः।

                  iv.        सत्स्वपि बहुषु पुत्रेषु अस्मिन् वात्सल्यं कथम्?

                   v.        तथा + अपि + अहम् + एतस्मिन् स्नेहम् अनुभवामि।

                  vi.        में बहूनि + अपत्यानि सन्ति।

                 vii.        सर्वत्र जलोपप्लवः संजातः।

उत्तराणि-

                     i.        कुर्वन्नासीत्

                    ii.        तयोः + एकः

                   iii.        नोत्थितः

                  iv.        सत्सु + अपि

                   v.        तथाप्यहमेतस्मिन्

                  vi.        बहून्यपत्यानि

                 vii.        जल + उपलवः

 

6.   अधोलिखितेषु वाक्येषु रेखांकितसर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम्-

                     i.        सा च अवदत् भे वासव! भूषं दुःखिता अस्मि।

                    ii.        पुत्रस्य दैन्यं दृष्ट्वा अहम् रोदिमि।

                   iii.        सः दीनः इति जानन् अपि कृषकः तं पीडयति।

                  iv.        मे बहूनि अपत्यानि सन्ति।

                   v.        सः च ताम् एवम् असान्त्वयत्।

                  vi.        सहस्रेषु पुत्रेषु सत्सवपि तव अस्मिन् प्रीतिः अस्ति।

उत्तराणि-

                     i.        धेनुमान्ने सुरभये (सुरभ्यै)।

                    ii.        धेनुमान्ने सुरभये (सुरभ्यै)।

                   iii.        दुर्बल बलीवदय।

                  iv.        धेनुमान्ने सुरभये (सुरभ्यै)।

                   v.        आखण्डलाय (इन्द्राय)।

                  vi.        धेनुमात्रे सुरभये (सुरभ्यै)।

 

7.   उदाहरणमनुसृत्य पाठात् चित्वा प्रकृति प्रत्यय विभागं कुरुतेः-
यथा- सुरभिवचनं श्रुत्वा इन्द्रः विस्मितः। (श्रु + क्त्वा)

                     i.        बलीवर्दाभ्यां क्षेत्रकर्षणं कुर्वन्नासीत्।

                    ii.        स्वपुत्रं दृष्ट्वा सर्वधेनूनां मात् नेत्राभ्यां अश्रूणि आविरासन्।

                   iii.        सः दीनः इति जानन् अपि पद्धयति।

                  iv.        धुरं वोढुं स: न शक्नोति।

                   v.        विशिष्य आत्मवंदनानुभवामि।

                  vi.        वृषभौ नीत्वा गृहमगात्।

उत्तराणि-

                     i.        कृ + शतृ

                    ii.        दृश + क्त्वा

                   iii.        ज्ञा + शतृ

                  iv.        वह् + तुमुन्

                   v.        वि + शिष् + ल्यप्

                  vi.        नी + क्त्वा

 

8.   'क' स्तम्भे विशेषणपदं लिखितम्, 'ख' स्तम्भे पुनः विशेष्यपदम्। तयोः मेलनं कुरुत-

क स्तम्भ	ख स्तम्भ
(क) कश्चित्	(i) वृषभम्
(ख) दुर्बलम्	(ii) कृपा
(ग) क्रुद्धः	(ii) कृषीवलः
(घ) सहस्राधिकेषु	(iv) आखण्डलः
(ङ) अभ्यधिका	(v) जननी
(च) विस्मितः	(vi) पुत्रेषु
(छ) तुल्यवत्सला	(vii) कृषकः

9.   उत्तराणि-

क स्तम्भ	ख स्तम्भ
(क) कश्चित्	(vii) कृषकः
(ख) दुर्बलम्	(i) वृषभम्
(ग) क्रुद्धः	(ii) कृषीवलः
(घ) सहस्राधिकेषु	(vi) पुत्रेषु
(ङ) अभ्यधिका	(ii) कृपा
(च) विस्मितः	(iv) आखण्डलः
(छ) तुल्यवत्सला	(v) जननी