IX-10 (Ans)

दशमः पाठः

जटायोः शौर्यम्

 

प्रश्न 1. एकपदेन उत्तरं लिखत –

(क) आयतलोचना का अस्ति?
उत्तरम्-

(ख) सा कं ददर्श?
उत्तरम्-

(ग) खगोत्तमः कीदृशीं गिर व्याजहार?
उत्तरम्-

(घ) जटायुः काभ्यां रावणस्य गात्रे व्रणं चकार?
उत्तरम्-

(ङ) अरिन्दमः खगाधिपः कति बाहून् व्यपाहरत्?
उत्तरम्-

उत्तर:
(क) सीता
(ख) गृध्रम्
(ग) शुभाम्
(घ) तीक्ष्णनखचरणाभ्याम्
(ङ) दश

 

प्रश्न 2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत –

(क) “जटायो! पश्य” इति का वदति?
उत्तरम्-

(ख) जटायुः रावणं किं कथयति?
उत्तरम्-

(ग) क्रोधवशात् रावणः किं कर्तुम् उद्यतः अभवत्?
उत्तरम्-

(घ) पतगेश्वरः रावणस्य कीदृशं चापं सशरं बभञ्ज?
उत्तरम्-

(ङ) जटायु: केन वामबाहुं दंशति?
उत्तरम्-

उत्तर:
(क) “जटायो! पश्य” इति सीता वदति।
(ख) जटायुः रावणं कथयति-“(त्व) परदाराभिमर्शनात् नीचां मतिं निवर्तय। धीरः तत् न समाचरेत् यत् परः अस्य विर्गहयेत्।”
(ग) क्रोधवशात् रावणः तलेन आशु जटायुम् अभिघातुम् उद्यतः अभवत्।
(घ) पतगेश्वरः रावणस्य मुक्तामणि विभूषितं चापं सशरं बभज।
(ङ) जटायुः तुण्डेन वामबाहुं दंशति।

 

प्रश्न 3. उदाहरणमनुसृत्य णिनि-प्रत्ययप्रयोगं कृत्वा पदानि रचयत –
यथा –
उत्तरम्-
(क) कवचिन् (कवची)
(ख) शरिन् (शरी)
(ग) कुशलिन् (कुशली)
(घ) धनिन् (धनी)
(ङ) दण्डिन् (दण्डी)

 

(अ) रावणस्य जटायोश्च विशेषणानि सम्मिलितरूपेण लिखितानि तानि पृथक्-पृथक् कृत्वा लिखत –
युवा, सशरः, वृद्धः, हताश्वः, महाबलः, पतगसत्तमः भग्नधन्वा, महागृध्रः,

खगाधिपः, क्रोधमूच्छितः पतगेश्वरः, सरथः, कवची, शरी
यथा
रावणः – जटायुः
युवा – वृद्धः

1.    सशरः            –                 महाबलः

2.    हताश्वः           –                 पतगसत्तमः

3.    भानधन्वा        –                 महागृध्रः

4.    क्रोधमूच्छितः   –                 खगाधिपः

5.    सरथः             –                 पतगेश्वरः

6.    कवची            –                 शरी

 

प्रश्न 4. ‘क’ स्तम्भे लिखितानां पदानां पर्यायाः ‘ख’ स्तम्भे लिखिताः। तान् यथासमक्षं योजयत –
उत्तरम्-

1.    कवची            –                 कवचधारी

2.    आशु              –                 शीघ्रम्

3.    विरथः            –                 रथविहीन:

4.    पपात              –                 अपतत्

5.    भुवि               –                 पृथिव्याम्

6.    पतगसत्तमः     –                 पक्षिश्रेष्ठः

 

प्रश्न 5. अधोलिखितानां पदानां/विलोमपदानि मञ्जूषायां दत्तेषु पदेषु चित्वा यथासमक्ष लिखत –

उत्तरम्-
पदानि                     –                 विलोमशब्दाः
(क) विलपन्ती         –                 हसंती
(ख) आर्य                –                 अनार्य
(ग) राक्षसेन्द्रेण        –                 देवेन्द्रेण
(घ) पापकर्मणा         –                 पुण्यकर्मणा
(ङ) क्षिप्रम्              –                 मन्दम्
(च) विगर्हयेत्          –                 प्रशंसेत्
(छ) वृद्धः                –                 युवा
(ज) वामेन              –                 दक्षिणेन
(झ) अतिक्रम्य         –                 अनतिक्रम्य

 

प्रश्न 6. (अ) अधोलिखितानि विशेषणपदानि प्रजुञ्च संस्कृतवाक्यानि रचयत –
उत्तरम्-
(क) शुभाम्              –                 जटायुः शुभाम् गिराम् रावणम् अवदत्।
(ख) खगाधिपः         –                 जटायुः खगाधिपः आसीत्।
(ग) हतसारथिः        –                 जटायो: आक्रमणेन रावणः हतसारथिः अभवत्।
(घ) वामेन               –                 रावणः वामेन अङ्केन सीताम् अधारयत्।
(ङ) कवची             –                 रावणः कवची आसीत्।

 

(आ) उदाहरणमनुसृत्य समस्तं पदं रचयत –

यथा –
त्रयाणां लोकानां समाहार: – त्रिलोकी
उत्तरम्-
(क) पञ्चवटी (पञ्चवटम्)
(ख) सप्तपदी (सप्तपदम्)
(ग) अष्टभुजी (अष्टभुजम्)
(घ) चतुर्मुखी (चतुर्मुखम्)

 

 

---------- इति ----------